BEZPŁATNA POMOC PRAWNA – „FRI RETTSHJELP”
Lov om fri rettshjelp [rettshjelploven] LOV-1980-06-13-35
W niektórych sytuacjach życiowych pojawia się potrzeba skorzystania z profesjonalnych usług prawniczych. Wysokie koszty pomocy prawnej stanowią w wielu przypadkach barierę nie do pokonania.
Ustawa o bezpłatnej pomocy prawnej (Rettshjelploven https://lovdata.no/dokument/NL/lov/1980-06-13-35) ma na celu zapewnienie niezbędnej pomocy prawnej osobom o niskich dochodach (poniżej 350 000 NOK opodatkowanego dochodu rocznie / 540 000 NOK w przypadku wspólnego prowadzenia gospodarstwa domowego w dwie osoby) i jednoczesne niskim majątku – poniżej 150 000 NOK (nie licząc wartości zamieszkiwanej nieruchomości), która należy się w niektórych rodzajach spraw o ważnym dla tych osób znaczeniu (zgodnie z obowiązującym prawem na dzien 1 stycznia 2024 r.).
Przepisy te nie są ani jednoznaczne, ani przejrzyste. Zawierają wiele odnośników i wyjątków, dlatego mogą być trudne do zinterpretowania. Niniejsze opracowanie zarysowuje podstawy tej problematyki prawnej. W przypadku wątpliwości zawsze warto skonsultować się z adwokatem. Większość adwokatów w ramach pierwszej bezpłatnej konsultacji sprawdzi po analizie sprawy i sytuacji finansowej gospodarstwa domowego, czy sprawa kwalifikuje się do jakiejś formy bezpłatnej pomocy prawnej. Zdarza się, że adwokat jest w stanie wykazać zasadność jakiejś formy bezpłatnej pomocy prawnej w sprawie nie wymienionej wprost w ustawie lub dla osoby o dochodach wyższych niż wskazane powyżej. Ustawa pozostawia takie furtki prawne.
Na wstępie pomocna może być strona internetowa: https://www.rettsrad.no/nb/rettshjelpskalkulator/, gdzie na podstawie podanych danych można sprawdzić, czy mamy prawo do bezpłatnej pomocy prawnej w Norwegii.
Państwo może pokryć koszty takiej pomocy prawnej w całości lub częściowo. Zasada jest taka, że część kosztów pomocy prawnej (max. do 25 %) muszą ponieść osoby, które miały dochód powyżej 100 000 NOK w ubiegłym roku.
Pomoc prawna może mieć następującą formę:
- zwolnienie z opłat sądowych;
Sąd lub organ administracyjny właściwy w sprawie decyduje o zwolnieniu z kosztów sądowych na tych samych zasadach, jak decyduje o pokryciu kosztów pełnomocnika w danym postępowaniu.
- udziaładwokata w procesie sądowym (fri saksførsel § 16 rettshjelploven)
- Zawsze na koszt Państwa bez wzgledu na osiągane dochody w sprawach dotyczących:
– naprawienia szkody powstałej w wyniku użycia przemocy (dla obu stron postępowania),
– poborowych powołanych do służby wojskowej,
– zastosowania przymusu administracyjnego wobec osoby przez organy służby zdrowia i opieki społecznej,
– osoby, co do której naruszenie jej praw dostrzegł Rzecznik Praw Obywatelskich (Sivilombudet) i zalecił wszczęcie sprawy,
– osoby, której dotyczy lub może dotyczyć pozbawienie zdolności do czynności prawnych, z powodu na przykład choroby czy uzależnienia, ktore uniemożliwiają samodzielne kierowanie swoim postępowaniem,
– dziecka, któremu sąd przydzieli adwokata, ze względu np. na ryzyko doświadczenia przemocy lub szkody.
– procedur karnych, z kilkoma wyjątkami, np. prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości.
2. W przypadku posiadania majątku i uzyskiwania dochodów poniżej aktualnie obowiązującej ustawowej granicy w sprawach dotyczących:
– ochrony tymczasowej dziecka i wielu innych rodzajach spraw prowadzonych na podstawie ustawy barnelova, np. o ustalenie praw rodzicielskich, o prawa do widywania się z dzieckiem,
– ekteskaploven, z wyłączeniem spraw dotyczących majątku,
– odszkodowania za śmierć lub uszkodzenie ciała/zdrowia,
– przywrócenia do pracy lub odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę,
– nielegalnego uprowadzenia dziecka poza granice Norwegi,
– nielegalnego wypowiedzenia umowy najmu, oraz procedury egzekucyjnej po takim wypowiedzeniu.
- pomoc poza drogą sądową (fritt rettsråd § 11 rettshjelploven)
Obejmuje sprawy, które niekoniecznie muszą trafić do sądu, jednak trudno byłoby je pomyślnie rozwiązać bez profesjonalnej pomocy prawnej. Może to być, m.in. przygotowywanie sprawy do skierowania do sądu lub rozwiązanie jej w postępowaniu ugodowym, udzielanie porad prawnych, pomoc przy sporządzaniu wniosków, pism inicjujących postępowanie itp.
Tutaj ustawodawca również podzielił sprawy/uprawnionych na dwie kategorie:
- Dofinansowanie państwowe pomocy prawnej bez względu na osiągane dochody.
- Dofinansowanie państwowe pomocy prawnej dla osób osiągających dochody
poniżej 350 000 NOK ( lub 540 000 NOK w przypadku wspólnego prowadzenia
gospodarstwa domowego przez dwie osoby) i jednocześnie posiadających niski
majątek – poniżej 150 000 NOK
Bez względu na osiągane dochody, bezpłatną pomoc prawną można uzyskać w takich sprawach jak:
– wydalenie z Norwegii, cofnieęcie zezwoleia na pobyt, jednak z bardzo szerokimi wyjątkami, np. gdy sprawa dotyczy osoby prawomocnie skazanej,
– decyzja Barnevernet o przejęciu opieki nad dzieckiem, postępowanie przed Barneverns- og helsenemnda (Rada ds. ochrony dzieci i zdrowia),
– roszczenie niesłusznie oskarżonego o zadośćuczynienia/naprawienia szkody majątkowej za niesłuszne ściganie karne,
– odszkodowanie dla ofiary przemocy od sprawcy tejże przemocy,
– dotyczące poborowych pierwszy raz powoływanych do służby wojskowej,
– zgłoszenie popełnienia przestępstwa przez ofiarę tego przestępstwa,
– pomoc osobie zmuszonej do wejścia w związek małżeński lub podobną relację (czyli ofierze tego szczególnego typu przestępstwa),
– przymusowe leczenie pacjentów chorych psychicznie.
Dla osób osiągających dochody poniżej aktualnie obowiązujacej granicy bezpłatną pomoc prawną można uzyskać w takich sprawach jak:
– z zakresu ekteskapsloven i barneloven – ustawy o małżeństwie i ustawy o dzieciach,
– podział mieszkania i jego wyposażenia po ustaniu wspólnego pożycia,
– odszkodowanie za śmierć żywiciela rodziny lub obrażenia ciała,
– eksmisja z wynajmowanewgo lokalu,
– przywrócenia do pracy lub odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę,
– zaskarżenia decyzji z zakresu ubezpieczeń społecznych (większość decyzji NAV).
Jak widać, w niektórych kategoriach spraw dofinansowanie pomocy prawnej przysługuje zarówno na etapie przedasądowym, jak i na etapie sądowym, na przykład w sporze o przywrócenie do pracy (z uwzględnieniem kryterium dochodu) lub w przypadku ofiar przemocy (bez kryterium dochodu).
W Norwegii dużą wagę przywiązuje się do etapu przedsądowego sprawy, tak aby tylko dobrze przygotowane sprawy trafiały przed oblicze sądu i były tam szybko rozstrzygane. Dlatego warto na jak najwcześniejszym etapie sprawy skorzystać z profesjonalnej pomocy adwokackiej. Możliwa jest także zmiana adwokata przydzielonego z urzędu, na przykład na adwokata polskojęzycznego, jednak taka inicjatywa musi zawsze wyjść od osoby zainteresowanej.